Rối loạn tiêu hóa là một trong những vấn đề thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong những năm đầu đời khi hệ tiêu hóa còn chưa hoàn thiện. Mặc dù phần lớn các trường hợp không quá nghiêm trọng, nhưng nếu không được phát hiện và xử lý đúng cách, tình trạng này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển thể chất, trí tuệ và chất lượng cuộc sống của trẻ.
1. Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ nhỏ
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ em là tình trạng phổ biến, bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm cả nguyên nhân nội sinh lẫn ngoại sinh. Một số nguyên nhân chủ yếu có thể kể đến như sau:
Suy giảm miễn dịch tự nhiên
Trong giai đoạn từ sơ sinh đến 6 tuổi, hệ thống miễn dịch và hàng rào bảo vệ niêm mạc đường tiêu hóa của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh. Hệ vi sinh đường ruột còn nghèo nàn, số lượng lợi khuẩn (probiotics) chưa đủ để ức chế và tiêu diệt vi sinh vật có hại, tạo điều kiện cho vi khuẩn, virus, nấm hoặc ký sinh trùng xâm nhập, gây nhiễm trùng tiêu hóa.
Tiêu thụ thực phẩm không đảm bảo vệ sinh an toàn
Chế độ ăn không hợp vệ sinh, sử dụng thực phẩm chứa chất bảo quản, phẩm màu tổng hợp, dầu mỡ kém chất lượng hoặc đường tinh luyện có thể gây tổn thương niêm mạc ruột, ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng tiêu hóa của trẻ. Đối với trẻ đang bú mẹ hoàn toàn, chất lượng dinh dưỡng và thói quen ăn uống của người mẹ cũng ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tiêu hóa của bé. Việc người mẹ tiêu thụ thức ăn sống, ôi thiu hoặc nguồn nước nhiễm bẩn khi chế biến thức ăn có thể dẫn đến rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh qua sữa mẹ.
Sử dụng kháng sinh không hợp lý
Kháng sinh có khả năng tiêu diệt không chọn lọc cả vi khuẩn có lợi và có hại trong đường ruột, từ đó phá vỡ cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, dẫn đến loạn khuẩn ruột – một trong những nguyên nhân hàng đầu gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ em.
Biến chứng của các bệnh lý nhiễm trùng hô hấp
Trẻ nhỏ thường mắc các bệnh lý như viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi… Những bệnh lý này kích thích tiết đờm chứa vi khuẩn gây bệnh. Khi trẻ nuốt đờm vào đường tiêu hóa, nguy cơ nhiễm khuẩn đường ruột tăng cao, dẫn đến các triệu chứng rối loạn tiêu hóa điển hình.
2. Dấu hiệu nhận biết rối loạn tiêu hóa ở trẻ
Biểu hiện lâm sàng của rối loạn tiêu hóa ở trẻ em rất phong phú, tùy thuộc vào độ tuổi và nguyên nhân gây bệnh. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm:
-
Đau bụng: Cơn đau thường mang tính chất từng cơn, không liên tục, liên quan đến thời điểm ăn uống hoặc một số loại thực phẩm như sữa, thức ăn nhiều chất béo. Vị trí đau phổ biến ở vùng thượng vị hoặc quanh rốn. Trẻ chưa biết nói có thể biểu hiện bằng cách quấy khóc, bỏ bú, bỏ ăn.
-
Biếng ăn: Trẻ giảm cảm giác thèm ăn, ăn ít hơn so với bình thường, thời gian mỗi cữ ăn kéo dài bất thường.
-
Chướng bụng, đầy hơi: Bụng trẻ căng tức, đặc biệt là vùng thượng vị. Khi gõ vào nghe âm vang rỗng do khí tích tụ trong ống tiêu hóa vì nhu động ruột suy giảm.
-
Buồn nôn và nôn ói: Thường xuất hiện trong hoặc ngay sau bữa ăn. Dịch nôn có thể chứa thức ăn chưa tiêu hóa hoàn toàn.
-
Tiêu chảy: Tiêu chảy được xác định khi trẻ đi ngoài phân lỏng từ 3 lần trở lên mỗi ngày. Trường hợp tiêu chảy cấp thường kéo dài 5–7 ngày, nếu kéo dài hơn có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng và cần điều trị kịp thời.
-
Táo bón: Trẻ đi ngoài phân khô, cứng, tần suất giảm, có thể kèm theo đau bụng và biếng ăn.
3. Rối loạn tiêu hóa có lây không?
Rối loạn tiêu hóa bản chất là tình trạng rối loạn nhu động ruột, rối loạn bài tiết enzym hoặc mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, không phải bệnh truyền nhiễm. Do đó, tình trạng này không có khả năng lây truyền từ trẻ này sang trẻ khác trong điều kiện sinh hoạt thông thường.
4. Biện pháp phòng ngừa rối loạn tiêu hóa ở trẻ
Để bảo vệ hệ tiêu hóa non nớt của trẻ, phụ huynh nên lưu ý những nguyên tắc sau:
-
Duy trì nuôi con bằng sữa mẹ tối thiểu trong 6 tháng đầu đời, nhằm cung cấp kháng thể tự nhiên và hỗ trợ phát triển hệ vi sinh đường ruột.
-
Thiết lập chế độ dinh dưỡng khoa học và vệ sinh: Đảm bảo an toàn thực phẩm trong từng bữa ăn của cả mẹ và bé. Mẹ cần tránh thức ăn tái sống, chế biến từ nguồn nước không đảm bảo.
-
Tránh để trẻ ăn quá no hoặc bú quá mức, vì điều này có thể làm tăng áp lực lên dạ dày, gây trào ngược hoặc đầy hơi, khó tiêu.
-
Tạo thói quen đại tiện đúng giờ, theo dõi hình dạng và đặc điểm phân hàng ngày để sớm phát hiện các biểu hiện bất thường của hệ tiêu hóa.
-
Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ, hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn từ đồ chơi, đồ dùng, không gian sinh hoạt chung.
-
Tiêm chủng đầy đủ theo lịch của Bộ Y tế, đặc biệt là các vaccine phòng ngừa virus gây bệnh đường ruột như Rotavirus.
-
Không tự ý dùng thuốc khi chưa có chỉ định y khoa: Việc tự sử dụng kháng sinh, men tiêu hóa, hay thuốc cầm tiêu chảy có thể khiến tình trạng bệnh nặng thêm và khó kiểm soát.
5. Hướng điều trị rối loạn tiêu hóa ở trẻ
Khi trẻ xuất hiện các biểu hiện rối loạn tiêu hóa kéo dài, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ chuyên khoa Nhi hoặc Tiêu hóa khám và chẩn đoán chính xác nguyên nhân. Một số hướng điều trị phổ biến:
-
Điều trị triệu chứng: Bác sĩ có thể chỉ định thuốc chống nôn, thuốc giảm co thắt, thuốc hỗ trợ tiêu hóa (enzym tiêu hóa, men vi sinh), thuốc chống tiêu chảy… tùy theo tình trạng cụ thể.
-
Bù nước và điện giải: Trẻ bị tiêu chảy cần được bù nước kịp thời bằng dung dịch Oresol để ngăn ngừa mất nước, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
-
Dinh dưỡng điều chỉnh: Tránh cho trẻ ăn thực phẩm chiên rán, nhiều dầu mỡ, đường hoặc gia vị cay nóng. Ưu tiên thực phẩm mềm, dễ tiêu, giàu vitamin và khoáng chất để hỗ trợ phục hồi niêm mạc ruột.
-
Tuân thủ phác đồ điều trị: Cha mẹ tuyệt đối không được tự ý điều chỉnh liều hoặc ngừng thuốc mà không có chỉ định từ bác sĩ. Tự ý sử dụng thuốc không chỉ làm giảm hiệu quả điều trị mà còn có nguy cơ gây biến chứng nghiêm trọng.
-
Vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Đảm bảo trẻ luôn trong trạng thái sạch sẽ, rửa tay thường xuyên, đồ chơi, vật dụng cá nhân cần được sát khuẩn định kỳ.
6. Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ?
Mặc dù phần lớn các trường hợp rối loạn tiêu hóa ở trẻ nhỏ đều ở mức độ nhẹ và có thể cải thiện bằng chế độ chăm sóc tại nhà, tuy nhiên, cha mẹ cần chủ động đưa trẻ đến cơ sở y tế để thăm khám khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo sau:
-
Tiêu chảy kéo dài trên 72 giờ, đặc biệt khi phân có lẫn máu hoặc chất nhầy – dấu hiệu cho thấy nguy cơ nhiễm khuẩn đường ruột nghiêm trọng.
-
Nôn ói nhiều lần, kèm theo tình trạng biếng ăn hoặc bỏ bú hoàn toàn, gây suy giảm nhanh chóng thể trạng.
-
Biểu hiện mất nước mức độ trung bình đến nặng, bao gồm: lơ mơ, mệt lả, da nhợt, mắt trũng sâu, môi khô, da mất độ đàn hồi.
-
Sụt cân nhanh, hoặc không tăng cân kéo dài, làm ảnh hưởng đến quá trình phát triển thể chất.
-
Nghi ngờ có bệnh lý nền như: dị ứng thực phẩm, không dung nạp lactose, các rối loạn chuyển hóa bẩm sinh hoặc bất thường giải phẫu đường tiêu hóa.
Rối loạn tiêu hóa ở trẻ tuy là hiện tượng thường gặp nhưng tuyệt đối không được xem nhẹ. Việc phát hiện sớm, xử trí đúng cách và theo dõi sát sao diễn tiến là chìa khóa giúp trẻ nhanh chóng phục hồi, ổn định hệ tiêu hóa và tiếp tục phát triển toàn diện. Một hệ tiêu hóa khỏe mạnh không chỉ đảm bảo khả năng hấp thu dinh dưỡng tối ưu mà còn là nền tảng quan trọng hỗ trợ hệ miễn dịch, sự phát triển trí tuệ và thể chất của trẻ trong những năm tháng đầu đời.
Phòng Khám Sản Nhi Xét Nghiệm BS Kha Trâm CS2
|