Thời tiết giao mùa là giai đoạn chuyển giao giữa hai mùa trong năm, phổ biến nhất là từ mùa hè sang mùa thu hoặc mùa đông sang mùa xuân. Trong giai đoạn này, các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, áp suất khí quyển và nồng độ dị nguyên (phấn hoa, bụi mịn, vi sinh vật trong không khí) thay đổi bất thường. Đây là giai đoạn khiến cơ thể con người – đặc biệt là trẻ nhỏ với hệ miễn dịch chưa hoàn thiện – dễ bị tác động tiêu cực, làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý hô hấp trẻ nhỏ như: cấp tính và mạn tính. Do đó, thời điểm giao mùa là “kè thù thầm lặng” của sức khỏe hô hấp trẻ nhỏ.
Vì sao thời tiết giao mùa ảnh hưởng nặng nề đến hệ hô hấp trẻ nhỏ?
- Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện: Hệ thống miễn dịch của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ chưa phát triển đầy đủ: số lượng kháng thể IgG, IgA thấp, chức năng đại thực bào chưa tối ưu, dễ tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn tấn công.
- Cấu trúc giải phẫu đường hô hấp dễ tổn thương: Đường dẫn khí ở trẻ ngắn và hẹp, niêm mạc mỏng, dễ phù nề khi tiếp xúc với tác nhân kích ứng, dẫn đến viêm mũi, viêm họng, viêm thanh quản và viêm phế quản.
- Rối loạn cơ chế điều nhiệt: Sự chênh lệch nhiệt độ ngày và đêm khiến trẻ dễ bị nhiễm lạnh do mất cân bằng giữa sinh nhiệt và thải nhiệt, làm suy giảm hàng rào bảo vệ tự nhiên của hệ hô hấp.
Các bệnh hô hấp trẻ nhỏ thường gặp trong thời tiết giao mùa
- Viêm mũi họng cấp tính: Triệu chứng: sốt nhẹ, nghẹt mũi, chảy nước mũi, ho khan hoặc ho có đờm. Nếu không được điều trị, có thể lan xuống họng và đường thở dưới.
- Viêm thanh – khí – phế quản: Thường gặp ở trẻ dưới 3 tuổi, biểu hiện bằng ho từng cơn, khò khè, thở rít, có thể kèm sốt nhẹ hoặc sốt cao.
- Viêm phổi: Một trong những biến chứng nặng, biểu hiện: sốt cao, khó thở, rút lõm lồng ngực, nhịp thở nhanh, lừ đừ. Trẻ cần nhập viện để điều trị bằng kháng sinh và hỗ trợ hô hấp.
- Hen phế quản khởi phát do dị ứng: Yếu tố kích hoạt: phấn hoa, độ ẩm cao, nấm mốc. Trẻ có cơ địa dị ứng rất dễ khởi phát cơn hen với các biểu hiện: ho kéo dài, khò khè, thở rít, đặc biệt về đêm.
Yếu tố nguy cơ gia tăng bệnh hô hấp trẻ nhỏ trong thời điểm giao mùa
Trong giai đoạn giao mùa, khi các biến đổi khí hậu diễn ra một cách đột ngột và không đồng nhất, trẻ nhỏ vốn sở hữu hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và cấu trúc đường hô hấp nhạy cảm, sẽ trở thành đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Các yếu tố nguy cơ chính ảnh hưởng tới hô hấp trẻ nhỏ, bao gồm:
Ô nhiễm không khí và nồng độ dị nguyên tăng cao
Đây là nguyên nhân ây bệnh Sự gia tăng mật độ bụi mịn (PM2.5, PM10), khí thải từ phương tiện giao thông, chất đốt sinh hoạt và các hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC) là nguyên nhân hàng đầu khiến không khí bị ô nhiễm nặng nề trong thời điểm giao mùa. Cùng với đó, các dị nguyên đường hô hấp như phấn hoa, bào tử nấm mốc, lông động vật và vi sinh vật lơ lửng trong không khí cũng có xu hướng phát tán mạnh mẽ hơn khi độ ẩm và nhiệt độ biến động. Những yếu tố này khi xâm nhập vào hệ hô hấp trẻ nhỏ chưa phát triển đầy đủ, có thể gây ra phản ứng viêm cấp, làm khởi phát hoặc làm nặng thêm các bệnh lý như viêm mũi dị ứng, hen phế quản, viêm phế quản hoặc viêm phổi.
Sự thay đổi nhiệt độ đột ngột giữa các môi trường
Một trong những yếu tố tác động mạnh đến đường hô hấp của trẻ là sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ, điển hình như việc di chuyển từ môi trường có điều hòa nhiệt độ (máy lạnh) ra không khí nóng – ẩm bên ngoài, hoặc ngược lại. Sự chênh lệch nhiệt độ lớn này ảnh hưởng trực tiếp đến cơ chế điều hòa thân nhiệt chưa hoàn thiện của trẻ, làm rối loạn chức năng biểu mô đường hô hấp và suy giảm hàng rào miễn dịch tại chỗ. Hệ quả là niêm mạc đường thở trở nên dễ tổn thương, tăng nguy cơ nhiễm trùng và kích hoạt phản ứng viêm không đặc hiệu.
Thiếu hụt vi chất dinh dưỡng thiết yếu cho hệ miễn dịch
Trẻ em trong giai đoạn tăng trưởng nhanh rất cần được cung cấp đầy đủ các vi chất dinh dưỡng như Vitamin A, C, D, cùng các nguyên tố vi lượng như: kẽm và sắt. Đây là những thành phần đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tính toàn vẹn của niêm mạc hô hấp, điều hòa phản ứng viêm và tăng cường khả năng miễn dịch tế bào lẫn miễn dịch dịch thể. Khi cơ thể trẻ bị thiếu hụt các vi chất này, hoạt động của hệ thống miễn dịch trở nên suy yếu, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp dưới và trên, đồng thời kéo dài thời gian hồi phục sau bệnh.
Môi trường tập thể và nguy cơ lây nhiễm chéo
Thời điểm giao mùa thường trùng với thời điểm trẻ quay trở lại trường học, nhà trẻ hoặc các hoạt động tập thể trong không gian kín như: khu vui chơi, lớp học năng khiếu. Việc tiếp xúc gần với bạn bè hoặc người chăm sóc đang mắc các bệnh lý truyền nhiễm qua đường hô hấp như cúm, viêm họng do liên cầu khuẩn, virus hợp bào hô hấp (RSV), adenovirus… sẽ làm tăng đáng kể nguy cơ lây nhiễm chéo. Đặc biệt, trẻ nhỏ dưới 5 tuổi có xu hướng chưa biết tự bảo vệ mình như rửa tay, đeo khẩu trang, che miệng khi ho nên tốc độ lây lan bệnh trong cộng đồng rất nhanh chóng. Đây là một trong các yếu tố hàng tác động trực tiếp đến hô hấp trẻ nhỏ.
Biện pháp phòng bệnh, tăng cường sức khỏe hô hấp trẻ nhỏ khi thời tiết chuyển mùa
Trong bối cảnh thời tiết giao mùa diễn biến phức tạp, việc chủ động bảo vệ sức khỏe hô hấp cho trẻ nhỏ là ưu tiên hàng đầu của các bậc phụ huynh. Dưới đây là những chiến lược toàn diện, dựa trên bằng chứng khoa học, nhằm giảm nguy cơ mắc bệnh và hỗ trợ tối ưu cho hệ miễn dịch còn non nớt của trẻ:
Tăng cường miễn dịch nội sinh thông qua chế độ dinh dưỡng hợp lý
Hệ miễn dịch của trẻ phụ thuộc nhiều vào chất lượng dinh dưỡng hàng ngày. Việc bổ sung đầy đủ các vi chất thiết yếu đóng vai trò nền tảng trong việc củng cố hàng rào miễn dịch và tăng khả năng chống lại tác nhân xấu đến hô hấp trẻ nhỏ.
-
Vitamin C: có vai trò như một chất chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ tổng hợp collagen và bảo vệ tế bào miễn dịch. Nên tăng cường các loại trái cây họ cam quýt (cam, quýt, bưởi), kiwi, ổi và rau xanh đậm.
-
Vitamin A: cần thiết cho sự toàn vẹn của biểu mô niêm mạc hô hấp và tăng cường miễn dịch dịch thể. Có nhiều trong cà rốt, khoai lang, gan động vật, trứng và sữa.
-
Kẽm (Zn): khoáng chất vi lượng có tác dụng điều hòa miễn dịch tế bào, giảm nguy cơ nhiễm trùng hô hấp cấp tính. Các nguồn thực phẩm giàu kẽm gồm thịt đỏ, hải sản (hàu, tôm), ngũ cốc nguyên cám.
-
Sắt, Vitamin D, Omega-3: cũng là những dưỡng chất quan trọng cần đảm bảo đầy đủ trong khẩu phần ăn để tối ưu chức năng miễn dịch toàn diện.
Ngoài ra, đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi, sữa mẹ vẫn là nguồn dinh dưỡng lý tưởng nhất, cung cấp kháng thể IgA và các yếu tố miễn dịch khác giúp bảo vệ trẻ khỏi các tác nhân gây bệnh, đặc biệt là vấn đề về hô hấp trẻ nhỏ.
Giữ ấm hợp lý và điều chỉnh chế độ sinh hoạt theo biến đổi thời tiết
Thay đổi nhiệt độ đột ngột trong ngày là nguyên nhân chính khiến cơ thể trẻ dễ bị cảm lạnh hoặc viêm nhiễm đường hô hấp. Do đó, cần:
-
Mặc trang phục phù hợp theo từng thời điểm trong ngày, ưu tiên các chất liệu giữ nhiệt tốt nhưng thông thoáng.
-
Hạn chế tối đa việc để trẻ ra nhiều mồ hôi rồi tiếp xúc ngay với gió lạnh hoặc phòng điều hòa, vì điều này có thể gây co mạch đột ngột, làm suy yếu cơ chế điều hòa thân nhiệt và dẫn đến viêm nhiễm.
-
Tăng cường cho trẻ vận động nhẹ nhàng, ngủ đúng giờ, tránh thức khuya và đảm bảo thời gian nghỉ ngơi hợp lý để nâng cao sức đề kháng tự nhiên.
Chăm sóc và vệ sinh đường hô hấp đúng cách
Việc giữ sạch đường thở và khoang mũi, họng là một trong những biện pháp phòng bệnh hô hấp trẻ nhỏ đơn giản nhưng mang lại hiệu quả cao, đặc biệt trong thời điểm giao mùa – khi mật độ vi sinh vật trong không khí có xu hướng tăng cao.
-
Rửa mũi hàng ngày bằng dung dịch natri clorid 0,9% giúp làm sạch bụi bẩn, chất nhầy và hạn chế vi khuẩn xâm nhập niêm mạc.
-
Với trẻ lớn có khả năng phối hợp, súc miệng – họng bằng nước muối loãng (tối thiểu 1 lần/ngày) giúp loại bỏ vi khuẩn và ngăn ngừa viêm nhiễm khu trú tại hầu họng.
-
Thực hiện vệ sinh tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, đồng thời làm sạch các bề mặt tiếp xúc như đồ chơi, núm vú, khăn lau, ly uống nước… để hạn chế tối đa nguồn lây gián tiếp.
Hạn chế tối đa nguy cơ tiếp xúc với nguồn lây nhiễm
Trong giai đoạn giao mùa – khi dịch bệnh đường hô hấp như: cúm, RSV, adenovirus, sởi… có nguy cơ bùng phát, phụ huynh cần đặc biệt cẩn trọng:
-
Hạn chế cho trẻ tiếp xúc nơi công cộng đông người, không gian kín như trung tâm thương mại, khu vui chơi nếu không thực sự cần thiết.
-
Sử dụng khẩu trang đúng cách cho trẻ (trong khả năng cho phép theo độ tuổi), đặc biệt khi đến cơ sở y tế hoặc khi có dấu hiệu dịch bệnh bùng phát.
-
Hướng dẫn trẻ rửa tay đúng quy trình trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với bề mặt công cộng.
Tuân thủ đầy đủ lịch tiêm chủng mở rộng và tiêm chủng phòng bệnh dịch hô hấp
Tiêm vắc xin là biện pháp chủ động và hiệu quả nhất để phòng ngừa nhiều bệnh lý hô hấp trẻ nhỏ. Phụ huynh cần đảm bảo trẻ được tiêm đầy đủ các loại vắc xin theo đúng độ tuổi và khuyến cáo của Bộ Y tế như:
-
Vắc xin phòng cúm mùa: phòng bệnh cúm A, B – nguyên nhân gây viêm đường hô hấp cấp tính rất phổ biến.
-
Vắc xin phế cầu (PCV10, PCV13): ngăn ngừa viêm phổi, viêm tai giữa và các biến chứng nặng do phế cầu khuẩn.
-
Vắc xin Hib: phòng viêm màng não mủ, viêm phổi do Haemophilus influenzae type B.
-
Vắc xin phối hợp sởi – quai bị – rubella, ho gà – bạch hầu – uốn ván, giúp tạo miễn dịch cộng đồng và ngăn chặn dịch bệnh bùng phát.
Dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ đi khám ngay
-
Sốt > 38,5°C kéo dài trên 2 ngày không đáp ứng hạ sốt.
-
Ho dữ dội, thở khò khè, thở nhanh, khó thở.
-
Bỏ bú, ăn uống kém, nôn trớ nhiều, môi tím tái.
-
Trẻ ngủ li bì, lừ đừ, quấy khóc bất thường.
Việc đưa trẻ đi khám và điều trị kịp thời có thể ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm như: viêm phổi nặng, suy hô hấp, viêm màng não.
Thời tiết giao mùa là giai đoạn dễ gây ra các bệnh lý hô hấp ở trẻ nhỏ do sự thay đổi thất thường của các yếu tố khí hậu. Với kiến thức y khoa đúng đắn, sự chủ động chăm sóc và phòng bệnh khoa học, cha mẹ hoàn toàn có thể bảo vệ con khỏi những rủi ro tiềm ẩn. Việc nhận biết sớm triệu chứng và can thiệp kịp thời chính là “vũ khí” hiệu quả chống lại “kẻ thù thầm lặng” của sức khỏe hô hấp trẻ nhỏ trong thời điểm giao mùa.
Phòng Khám Sản Nhi Xét Nghiệm BS Kha Trâm CS2
|